بعد از ماجراى وسوسه ابلیس و دستور خروج آدم از بهشت، یعنی وقتی آدم از غذایى كه نباید بخورد، چشید و از آن همه نعمت و رفاه محروم شد، متوجّه اشتباه خود گردید و فهمید كه به خویشتن ستم كرده، و از آن محیط آرام و پر نعمت، بر اثر فریب شیطان بیرون رانده شده، و در محیط پر زحمت و مشقت بار زمین قرار گرفته،  در اینجا آدم به فكر جبران خطاى خویش افتاد و با تمام جان و دل متوجه پروردگار شد، توجهى آمیخته با كوهى از ندامت و حسرت، لطف خدا نیز در این موقع به یارى او شتاف و طبق همین آیه مورد بحث كلماتى را از خداوند دریافت كرد و به وسیله‏ى آن كلمات، توبه نمود.

" توبه" در اصل به معنى" بازگشت" است، و در لسان قرآن به معنى بازگشت از گناه مى‏آید، این در صورتى است كه به شخص گنهكار نسبت داده شود، ولى گاه این كلمه به خدا نسبت داده مى‏شود، در آنجا به معنى بازگشت به رحمت است، یعنى رحمتى را كه به خاطر ارتكاب گناه از بنده سلب كرده بود بعد از بازگشت او به خط اطاعت و بندگى به او باز مى‏گرداند، و به همین جهت در مورد خدا تعبیر به" تواب" (بسیار بازگشت كننده به رحمت) مى‏شود.

و به تعبیر دیگر" توبه" لفظى است مشترك، میان خدا و بندگان، هنگامى كه بندگان به آن توصیف شوند مفهومش این است كه به سوى خدا بازگشته‏اند زیرا هر گنهكارى در حقیقت از پروردگارش فرار كرده، هنگامى كه توبه مى‏كند به سوى او باز مى‏گردد.

خداوند نیز در حالت عصیان بندگان گویى از آنها روى‏گردان مى‏شود، هنگامى كه خداوند به توبه توصیف مى‏شود، مفهومش این است كه نظر لطف و رحمت و محبتش را به آنها باز مى‏گرداند.

درست است كه آدم در حقیقت كار حرامى انجام نداده بود، ولى همین ترك‏ اولى نسبت به او عصیان محسوب مى‏شد، او به سرعت متوجه وضع خود شد و به سوى پروردگارش بازگشت.

كلماتى كه خدا بر آدم القا كرد چه بود؟

ـ اللهم لا اله الا انت سبحانك و بحمدك رب انى ظلمت نفسى فاغفر لى انك خیر الغافرین.

ـ پروردگارا! معبودى جز تو نیست، پاك و منزهى، تو را ستایش مى‏كنم، من به خود ستم كردم مرا ببخش كه بهترین بخشندگانى.

ـ خداوندا! معبودى جز تو نیست، پاك و منزهى، تو را ستایش مى‏كنم، من به خود ستم كردم بر من رحم كن كه بهترین رحم كنندگانى.

ـ بار الها! معبودى جز تو نیست، پاك و منزهى، تو را حمد مى‏گویم، من به خویش ستم كردم، رحمتت را شامل حال من كن و توبه‏ام را بپذیر كه تو تواب و رحیمى".

این موضوع در روایتى از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است. (مجمع البیان ذیل آیات مورد بحث)

نظیر همین تعبیرات در آیات دیگر قرآن در مورد یونس (علیه السلام) و موسى (علیه السلام) مى‏خوانیم، یونس به هنگام در خواست بخشش از خدا مى‏گوید: سُبْحانَكَ إِنِّی كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ:" خداوندا منزهى من از كسانى هستم كه به خود ستم كرده‏ام" (انبیاء- 87)

درباره حضرت موسى (علیه السلام) مى‏خوانیم: قالَ رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی فَغَفَرَ لَهُ:" گفت: پروردگارا من به خود ستم كردم مرا ببخش و خدا او را بخشید" (قصص- 16)      

و طبق آنچه از روایات شیعه و سنى استفاده مى‏شود، مراد از كلماتى كه آدم به وسیله‏ى آن توبه نمود، توسّل به بهترین خلق خدا یعنى حضرت محمّد و اهل بیت او علیه و علیهم السلام است. چنان كه در تفسیر درّ المنثور از ابن عباس نقل شده است كه آدم براى پذیرش توبه‏اش، خداوند را به این نام‏ها قسم داد: «بحق محمد و على و فاطمة و الحسن و الحسین» (تفسیر درّ المنثور، ج 1، ص 60)

این تفسیرها هیچ گونه منافاتى با هم ندارند، چرا كه ممكن است مجموع این كلمات به آدم، تعلیم شده باشد تا با توجه به حقیقت و عمق باطن آنها انقلاب روحى تمام عیار، براى او حاصل گردیده و خدا او را مشمول لطف و هدایتش قرار دهد.

پیام‏های آیه:

1 ـ هم چنان كه توفیق توبه از خداست، باید چگونگى و راه توبه را نیز از خداوند دریافت كنیم. «مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ»

2ـ قبول توبه و ارائه‏ى راه آن، از شئون تربیت و ربوبیّت اوست.«مِنْ رَبِّهِ»

3ـ این همه لطف و قبول توبه، تنها كار خداست. «هُوَ»

4ـ اگر توبه واقعى باشد، خداوند آن را مى‏پذیرد.«هُوَ التَّوَّابُ»

5ـ اگر توبه را شكستیم، باز هم خداوند توبه را مى‏پذیرد. «هُوَ التَّوَّابُ»

6ـ عذرپذیرى خداوند همراه با رحمت است، نه عتاب و سرزنش. «التَّوَّابُ الرَّحِیمُ»