چند راهکار برای تربیت نفس

خواسته های نفس و چگونگی تعامل با آنها از موضوعات مهم تربیتی است که نظرات گوناگون و بعضا متضادی درباره آن ارائه شده است. برخی میدان دادن به نفس را توصیه می کنند و برخی دیگر با تعبیر کشتن، مبارزه با خواسته های نفس را بر گزیده اند.

عادت دادن نفس به تحمل سختی ها

امیرالمؤمنین علیه السلام خطاب به امام حسن علیه السلام می نویسد:

عَوِّدْ نَفْسَكَ [الصَّبْرَ] التَّصَبُّرَ عَلَى الْمَكْرُوهِ وَ نِعْمَ الْخُلُقُ التَّصَبُرُ فِی الْحَق‏(1)

عَوِّدْ نَفْسَكَ یعنی عادت بده خودت را. در برخی کتابها الصَّبْرَ آمده که معنایش روشن است یعنی تحمل کردن ولی در برخی نسخه ها واژه التَّصَبُّرَ آمده که علامه مجلسی در توضیح آن می نویسد: المراد بالتصبر تحمل الصبر بتكلف و مشقة لكونه غیر خلق؛ منظور از تَصَبُّر تحمل کردن صبر است آن هم با سختی و مشقت چرا که هنوز جزء خُُلق و خوی فرد در نیامده است.(2) عَلَى الْمَكْرُوهِ هم ؛ یعنی نسبت به چیزی که آن را نمی پسندد و از آن فراری است.

امیرالمومنین علیه السلام در این فراز، سفارش می کند که نفس را با عادت دادن به خوبی ها تربیت کنیم که یکی از این عادات پسندیده عادت دادن نفس به صبر کردن است.

در حدیثی که امیرالمومنین علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند می فرماید: الصَّبْرُ ثَلَاثَةٌ صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ وَ صَبْرٌ عَلَى الطَّاعَةِ وَ صَبْرٌ عَنِ الْمَعْصِیَة ؛ صبر سه گونه است صبر هنگامی که مصیبتی رخ دهد و صبر بر سختی و دوام طاعت و بندگی خدا و نیز صبر در برابر گناه و معصیت.(3) از آنجا که نوع انسان ها در گام های نخست تربیت دینی، در برابر این سه عنوان، یعنی مصیبت ها، عبادات و گناهان، کم طاقتند و یا اصلا تحمل آن را ندارند؛ از این رو امیرالمؤمنین علیه السلام توصیه می کند که برای رسیدن به یک تربیت دینی مطلوب باید این نفس را تربیت کرد که یکی از راهکارهای تربیتی عادت دادن آن به صبر کردن است.